نگاهی به چهار دلیل کاهش ازدواج و پیری جمعیت ایران در آینده

به گزارش راهبرد معاصر؛ سیف الله ابوترابی در نشست خبری که صبح روز دوشنبه با حضور خبرنگاران برگزار شد ضمن اشاره به این که ۳۰ اردیبهشت روز ملی "جمعیت" نامگذاری شده است و این نامگذاری در جهت اجرای منویات مقام معظم رهبری و سیاست‌های کلی جمعیتی است، به تشریح آمارهای وقایع حیاتی در سال ۹۷ پرداخت و در این رابطه اظهار کرد: ۵۴۹ هزار و ۸۶۱ واقعه ازدواج و ۱۷۴ هزار و ۶۹۸ واقعه طلاق سال ۹۷  در کشور به ثبت رسیده است  که در این میان میانگین سن مردان در اولین ازدواج ۲۷.۵ سال  و زنان ۲۳.۴ سال گزارش شده است و میانگین سن مردان در طلاق‌های ثبت شده  ۳۶.۹سال و میانگین سن زنان به هنگام طلاق  ۳۲.۱ سال ثبت شده است.

سخنگوی سازمان ثبت احوال در پاسخ به این سوال که علت روند رو به کاهش ازدواج و ولادت چیست؟ اظهار کرد: گذار متولدین دهه ۶۰ از سن ازدواج و فرزند آوری تقریبا عامل اصلی روند کاهش ازدواج و ولادت است اما در طلاق شاهد سکون روند طلاق هستیم، زیرا این موضوع مرتب توسط دستگاه‌های مربوطه از جمله شورای اجتماعی کشور رصد می‌شود.

در بحبوحه تصویب قوانین علیه اسیدپاشی و تابعیت به فرزندان دارای مادران ایرانی و هزارتوی تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی این خبر، بار دیگر زنگ خطری بوده است برای نگاه به جوانان و روند پیری جمعیت در آینه‌ای نه چندان دور. بنابراین سیاست کلان جمعیتی کشور در ابعاد مختلف نیازمند سیاست‌گزاری‌های متناسبی با این روند جمعیتی است.

آمار طلاق و ازدواج به هر میزانی که باشد، همیشه باید محل تامل باشد؛ چرا که فرهنگ و هویت جامعه ایرانی برخاسته از خانواده محوری است. به همین سبب طبق آمارهای گفته شده، ادامه روند کاهش نرخ ازدواج منشا بسیاری از آسیب‌ها و نگرانی‌های اجتماعی است، که بنیان خانواده را در آینده متزلزل خواهد ساخت. گذشته از تهدیدات بیرونی برای مفهوم خانواده مثل اشاعه ازدواج سفید و کاهش سن اعتیاد در میان دختران و پسران، کاهش آمار ازدواج و بعضا روند صعودی طلاق در سال‌های گذشته دلایل مختلفی دارد که دامنه آنها از اقتصاد تا فرهنگ گسترده است.

ازدواج در عین حالی که در سال 98 کاهش یافته است لیکن این روند از چند سال قبل آغاز شده است. "تعداد ازدواج ثبت شده در سال 96 نسبت به سال 90، 30 درصد کمتر شده است. فراوانی ازدواج‌ها نیز نشان می‌دهد که در سال 95، 874 هزار و 792 فقره ازدواج در کشور ثبت شده که در سال 96 این تعداد به 608 هزار و 977 فقره ازدواج کاهش یافته است." : سید حسن موسوی چلک در گفتگو با ایسنا، ۰۵ اردیبهشت ۱۳۹۷؛ در سوی دیگر شاهد آن بوده‌ایم که در سال‌های گذشته شاهد روند صعودی طلاق نیز بوده‌ایم.

چهار مانع اصلی ازدواج

به گمان چهار دلیل فراهم نبودن شرایط اقتصادی، تغییر باور به ازدواج، تغییر نرم سبک زندگی و روند پیری جمعیت مانع اصلی ازدواج در شرایط کنونی می‌باشد.

در حوزه اقتصادی عواملی هم‌چون نداشتن شرایط مطلوب اقتصادی و ترس از قبول مسئولیت اقتصادی، هزینه‌های سرسام‌آور مسکن و نداشتن شغل مناسب، تشریفات زائد مالی خانواده‌ها و  ایجاد توقع آغاز زندگی با امکانات تمام و کمال از جمله موانع اصلی ازدواج می‌باشد.

در حوزه تغییر باور به ازدواج می‌توان به عدم تمایل به ازدواج به‌خاطر ترس از طلاق به عنوان عامل فرهنگی ضمن ملاحظه گسترش طلاق در جامعه کنونی و  شرایط مهریه و تعهدات مالی و استرس ناشی از آنها اشاره کرد. این حوزه زمانی موثر در عدم تمایل به ازدواج است که همراه با تغییرات در سبک زندگی ملاحظه شود.

عواملی هم چون پیچیده شدن ارتباطات، خویش مطلوب‌پنداری، گسترده شدن ارتباطات ولنگار در فضای مجازی، نفوذ فرهنگ ماهواره در خانواده، نگاه تفرجی و گذرا به زندگی بدون داشتن هیچ گونه آرمان و احساس آزادی عمل در مجردی، یا کمبود الگوی آسان ازدواج و ولنگاری در سیاست‌گذاری دستگاه‌های فرهنگی؛ مکمل تغییر باور و در نتیجه عدم رغبت به ازداج می‌باشد.  

یکی از مسائلی که در این بالا مورد اشاره واقع شده و سخنگوی سازمان ثبت احوال راجع به دهه 60 بدان تذکر داده بودند، روند توقف ازداج و فرزندآوری در جمعیت دهه 60 است که مفهوم پیری جمعیت در آینده را با خود به همراه خواهد داشت. در واقع روند پیری جمعیت آینده برآیندی است از : کاهش نرخ تولد، مشکلات اخلاقی و روابط غیر منطقی زن و مرد، وجود مسائل محیطی مانند بیکاری، گرانی و کمبود مسکن و وجود مسائل رفتاری که شامل مشکل همسرگزینی، ضعف مهارت‌های گزینش مناسب و ترس از مسئولیت و وحشت در مورد از دست دادن دوران تجرد و آزادی‌های ویژه این دوران.  فلذا یکی از تهدیدات اصلی آینده جامعه ایران، مواجه شدن با جمعیت پیر است.

چه باید کرد

در فضای کنونی که حجم گسترده ای از اطلاعات در حال تبادل است، ارائه راهکارهایی جهت پیشگیری و کاهش آسیب‌های مرتبط با تاخیر ازدواج پیشنهاد شود، منطقی‌تر و پسندیده‌تر از تجویز و دیکته‌ کردن در امر ازدواج است؛ راه‌کارهایی مانند: فراگیری مهارت‌های زندگی و مشاوره قبل از ازدواج، آموزش مهارت مدیریت روابط خانواده، فرزندپروری و مهارت‌های مربوط به اقتصاد خانواده.

به عبارتی، در زمانه‌ای که با حجم گسترده‌ای از اطلاعات، مردمان جامعه عالمان خویش‌پندار شده‌اند نیازمند هدایت عالمانه جوانان جامعه برای انتخاب صحیح می‌باشیم. بنا به گفته دکتر ناصر صبحی: " همه پژوهش‌ها چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور نشان می دهد که آموزش های قبل از ازدواج تاثیر زیادی در میزان سلامت خانواده، تحکیم و تعالی خانواده ، رضایت زناشویی و میزان احساس خوشبختی دارد و کیفیت زندگی در این خانواده ها از سطح بالایی برخوردار است اما در نقطه مقابل این گروه، کسانی که از این آموزش ها بی بهره هستند دچار تنش و مشکل در زندگی شده اند و اختلاف و طلاق حاصل زندگی مشترکشان شده است."

تاکید بر آموزش مهارت زندگی و ایجاد مفاهمه از آن جهت است که مشکلات اقتصادی فی‌نفسه وجود دارد و از مسئولان امر چه دولتی‌ها و مجلسی‌ها این انتظار است که موانع اقتصادی ازدواج را تسهیل نمایند. آن‌چه که از اهمیت ویژه‌ای در زمانه کنونی برخوردار است تلاش برای تسهیل شرایط فرهنگی اجتماعی ازدواج می‌باشد. در سوی دیگر گستردگی بی‌حدوحصر اطلاعات به گونه‌ای شده است که امکان مفاهمه و تلاش برای ساخت زندگی را به پایین‌ترین حد ممکن رسانده است و اصولا یکی از معایب گسترده شدن نابسامان فضای مجازی تنها شدن بشر است. به همین جهت تلاش برای آموزش مهارت زندگی همسو با رفع مشکلات اقتصادی بهترین راهکار برای مقابله با تهدید پیرشدن جمعیت ایران می‌باشد.